ŚLADY ZBRODNI TOTALITARNYCH, PAMIĘĆ, WSPÓŁCZESNY KRAJOBRAZ KULTUROWY

dr Olgierd Ławrynowicz

Od 2007 r. pracownicy Instytutu Archeologii UŁ, na czele z Marianem Głoskiem, zaangażowali się  w badania archeologiczne zlecone przez Urząd Miasta Łodzi na terenie byłego poligonu na Brusie w Łodzie, gdzie prawdopodobnie zostały ukryte szczątki kpt. Stanisława Sojczyńskiego, dowódcy antykomunistycznego Konspiracyjnego Wojska Polskiego, na którym w 1947 r. wykonano wyrok śmierci. Projekt ten stał się swoistym powrotem do badań katyńskich zapoczątkowanych na w 1991 r. przez Andrzeja Nadolskiego i kontynuowanych z powodzeniem przez Mariana Głoska w latach 1994–1995 w Lesie Katyńskim. Z czasem okazało się, że badania miejsc pochówków z czasów II wojny światowej i lat stalinowskich stały się drugą specjalizacją pracowników Katedry Bronioznawstwa. Pracami na terenie byłego poligonu na Brusie w Łodzi w latach 2008-2009 kierował Marian Głosek z pomocą Piotra A. Nowakowskiego i Olgierda Ławrynowicza. W latach 2010–2016 badania na tym stanowisku przejął Piotr A. Nowakowski. Do dziś pracownicy Katedry odkryli tu 7 jam grobowych zawierających szczątki 112 ofiar reżimu nazistowskiego oraz 4 ofiar, które prawdopodobnie zginęły w czasach stalinowskich.

 

Okładka


Archeologia totalitaryzmu. Ślady represji 1939–1956, red. O. Ławrynowicz, J. Żelazko, Łódź 2015

Olgierd Ławrynowicz jeszcze w 2010 r. przeprowadził wraz z Piotrem A. Nowakowskim badania archeologiczne w Lesie Natolińskim w Warszawie, m.in. miejsca pochówku 15 ofiar niemieckiej egzekucji z listopada 1939 r. W 2011 r. przeprowadził weryfikacje miejsc pamięci narodowej w Lesie Okręglik na pograniczu Łodzi i Zgierza oraz a w latach 2012–2013 w Lesie Lućmierskim koło Zgierza, gdzie odnalazł miejsce pierwotnego pochówku stu Polaków rozstrzelanych w Zgierzu w 1942 r. oraz prawdopodobne miejsce powojennego pochówku szczątków ofiar tej egzekucji. Prowadził także badania archeologiczne na trenie byłego nazistowskiego i stalinowskiego więzienia przy ul. S. Strelinga w Łodzi, Badania te wpierane były Oddział Łódzki Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich. W 2013 r. O. Ławrynowicz wraz z Joanną Żelazko Oddziału Łódzkiego Instytutu Pamięci Narodowej oraz A. Andrzejewską z Oddziału Łódzkiego SNAP zorganizowali konferencję naukową „Archeologia totalitaryzmu. Ślady represji 1939–1956”, zwieńczoną wydaną dwa lata później publikacją.

Podjęte przez pracowników Katedry badania stanowisk archeologicznych z poł. XX w. wpisują się w uprawianą od niedawna w zaledwie kilku ośrodkach naukowych w Polsce, nową dyscyplinę naukową jaką jest archeologia współczesności. Przyznany na lata 2014–2019 grant Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki na projekt badawczy „Miejsca pamięci i zapomnienia. Badania interdyscyplinarne północnych terenów Jury Krakowsko-Częstochowskiej” stwarza szansę rozwoju archeologii współczesności w łódzkim ośrodku naukowym. Podobny interdyscyplinarny charakter, ale bardziej ograniczony zakres badawczy ma projekt „Monopol wódczany w Łodzi. Miejsce i ludzie”. Na polu badań z zakresu archeologii współczesności bardzo duże znaczenia ma współpraca z pracownikami Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej UŁ oraz Katedry Archeologii Uniwersytetu Zachodnioczeskiego w Pilznie.

Archeologia współczesności staje się także specjalizacją, w ramach której swe zainteresowania rozwijają studenci. W maju 2017 r. Bronioznawcze Koło Naukowe Studentów Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego „Szare Banderia” wraz ze Studencko-Doktoranckim Kołem Naukowym Etnologów Uniwersytetu Łódzkiego „Wagabunda” przy wsparciu Instytutu Archeologii oraz Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Łódzkiego zorganizowało studencko-doktorancką konferencja naukową „Trudne dziedzictwo. Archeologia i etnografia o nie zawsze zapomnianej przeszłości”. Na spotkanie przyjechali goście z Polski i zagranicy.

Klip Centrum Promocji UŁ o projekcie „Miejsca pamięci i zapomnienia. Badania interdyscyplinarne północnych terenów Jury Krakowsko-Częstochowskiej”:

 

WYBRANA LITERATURA

Karol Demkowicz, Krzysztof Karbowiak, Olgierd Ławrynowicz, Piotr A. Nowakowski, Uzbrojenie oddziałów egzekucyjnych na poligonie Łódź-Brus w świetle najnowszych badań archeologicznych – z problematyki badawczej, [w:] Cum Arma per Aeva. Uzbrojenie indywidualne na przestrzeni dziejów, red. Paweł Kucypera, Piotr Pudło, Toruń 2011, s. 382398.
Karol Demkowicz, Piotr A. Nowakowski, Piotr Pudło, Próba ustalenia przynależności ofiar represji hitlerowskich i komunistycznych w Łodzi na podstawie wyników badań archeologicznych na poligonie Łódź-Brus, [w:] Obcy. Funeralia Lednickie, Spotkanie 14, red. Wojciech Dzieduszycki, Jacek Wrzesiński, Poznań 2012, s. 159168.
Archeologia totalitaryzmu. Ślady represji 1939–1956, red. Olgierd Ławrynowicz, Joanna Żelazko, Łódź 2015.
Katyń w świetle badań terenowych 1994–1995, red. M. Głosek, Toruń 2003.
Miejsca pamięci i miejsca zapomnienia. Interdyscyplinarne badania na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. Raport z badań, t. 1, Wprowadzenie metodologiczne, red. Andrzej P. Wejland, Olgierd Ławrynowicz, Łódź 2016.
Nekropolia z terenu byłego poligonu wojskowego na Brusie w Łodzi. Mogiła ekshumowana w 2008 r., red. Marian Głosek, Łódź 2010.