ŚWIAT ŁOWCÓW I ZBIERACZY, PIERWSZE NARZĘDZIA I OZDOBY, NAJSTARSZE SPOŁECZNOŚCI ROLNICZE, MEGALITY
prof. dr hab. Lucyna Domańska, mgr Marcel Bartczak
Łódź, Uniwersytet, archeologia, epoka kamienia – słowa te można wymienić jednym tchem. Ich wspólnym mianownikiem jest osoba wielkiego badacza neolitu Kujaw, Polski i Europy – Profesora Konrada Jażdżewskiego. Wychowanek wielkiego uczonego – Profesora Józefa Kostrzewskiego. Jego doktorat (poświęcony kulturze pucharów lejkowatych) należy do wciąż cytowanych, fundamentalnych dzieł polskiego neolitu. Badania terenowe nad grobowcami kujawskimi i osadami ludności naddunajskiej w Brześciu Kujawskim ujawniły już w okresie międzywojennym znaczenie Kujaw (Niżu Polskiego) dla rozwoju neolitu Europy. Profesor Konrad Jażdżewski trafił do Łodzi w 1945 r. Od razu, „z marszu” rozpoczął wykłady z zakresu prahistorii dając początek archeologii uniwersyteckiej, zorganizował też dzisiejsze Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne. Do 1971 r. pracował na Uniwersytecie kształcąc kolejne pokolenia studentów. Wielu z nich stało się później Jego współpracownikami w badaniach epoki kamienia. Trzeba tu wymienić: profesora Waldemara Chmielewskiego oraz Lidię Gabałównę, Henryka Wilkaka oraz Ewę Niesiołowską-Śreniowską.
W 1974 r. do ówczesnej Katedry Archeologii trafiła wychowanka profesora Waldemara Chmielewskiego – mgr Lucyna Domańska (a więc naukowa „wnuczka” Profesora Jażdżewskiego). Jej kariera spleciona była z wysiłkami badaczy poznańskich skupionych wokół Zespołu Badań Kujaw (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu). Współpraca ta zaowocowała (wespół z własnymi przedsięwzięciami terenowymi) doktoratem oraz habilitacją, które poświęcone były krzemieniarstwu społeczności rolniczych z terenów Pomorza i Kujaw. Profesor Lucyna Domańska wykształciła szeroki grono magistrów i doktorów z zakresu epoki kamienia. W tym gronie znalazł się również profesor Seweryn Rzepecki. W ciągu ostatnich dwudziestu lat Lucyna Domańska oraz Seweryn Rzepecki zrealizowali wiele programów badawczych, które koncentrują się na problemach reakcji społeczności miejscowych na kolonizację wczesnorolniczą oraz dalszych losach ludności pochodzenia naddunajskiego.
Środkowe dorzecze Tążyny – obszar naukowo eksplorowany przez profesorów Lucynę Domańską oraz Seweryna Rzepeckiego należy bez wątpienia do jednego z najistotniejszych mikroregionów dla poznania neolitu w Europie środkowej. Wynika to z dużego potencjału poznawczego rejestrowanych tam stanowisk (ponad 500 stanowisk datowanych na: mezolit, kulturę ceramiki wstęgowej rytej, kulturę późnej ceramiki wstęgowej, kulturę pucharów lejkowatych, kulturę amfor kulistych, kulturę ceramiki sznurowej) oraz znaczącej intensywności badań terenowych. Na szczególne podkreślenie zasługują wyniki prac na osadzie „pucharów lejkowatych” w Wilkostowie. Przy okazji badań tego wyjątkowo dobrze zachowanego stanowiska zadokumentowano pozostałości kilkunastu chat, którym towarzyszyły liczne zbiory ceramiki, krzemieni, kamieni i kości. Badania w dorzeczu Tążyny – poza samym aspektem źródłoznawczym – mają istotny aspekt metodyczny. Po raz pierwszy (w Polsce) zastosowano tu nowoczesne metody planigraficzne, które umożliwiły następnie możliwość wykonania dziesiątek analiz typu GIS. Dały one m.in. unikatowy (w skali Europy) wgląd w normy zachowań związane z deponowaniem śmieci i gospodarką odpadami.
Również realizowany (bardzo intensywny) program badań powierzchniowych (trójwymiarowa rejestracja powierzchniowa na dużych obszarach) ma ogromne znaczenie metodyczne. Stanie się on istotnym narzędziem pomiaru stopnia i kierunków dewastacji stanowisk datowanych na neolit.
Badania nad epoką kamienia (paleolit, mezolit, neolit) charakteryzują się szeroką i intensywną wymianą naukową. W przypadku Instytutu Archeologii UŁ zwrócić musimy uwagę na kooperację z ośrodkami polskimi (Poznań, Kraków, Gdańsk), jak i zagranicznymi.
W tym ostatnim przypadku warto podkreślić nasz udział w cyklu konferencji „Suyanggae and her neighbours”. Gromadzi ona dziesiątki badaczy (z terenu Korei, Japonii, Chin, USA, Niemiec, Izraela, Rosji, Indii) zainteresowanych problemami związanymi ze społecznościami paleolitu Starego Świata. Kooperujemy ponadto z naukowcami z badaczami neolitu z terenu Niemiec, Czech, Szwecji i Francji.
Studenci wszystkich etapów (licencjat, magisterium, doktorat) są aktywnymi uczestnikami naszych badań. Dotyczy to zarówno ich aspektu terenowego, jak i prac o charakterze laboratoryjnym. Studenci aktywnie uczestniczą w przygotowaniu konferencji naukowych, z czasem stając się (doktoranci) ich aktywnymi uczestnikami. Uczestniczymy w realizacji projektu związanego z upublicznieniem wyników badań na wielokulturowym stanowisku w Kwiatkowie.
Postępująca dewastacja źródeł datowanych na epokę kamienia z terenów dorzecza Tążyny wymaga pilnej interwencji. Do końca roku 2016 ukaże się praca podsumowująca stan zachowania stanowisk z tego obszaru. W naszej intencji powinna stać się ona istotną cezurą. Zakończy dotychczasowe wysiłki oraz zaprogramuje badania w kolejnych latach. Celem tych ostatnich powinno być rozpoznanie najwcześniejszego etapu osadnictwa kultury pucharów lejkowatych.