Inicjatywa prowadzenia badań archeologicznych przedlokacyjnego Lelowa, osady zidentyfikowanej na terenie pobliskiej wsi Staromieście, ma swoje korzenie w długoletniej współpracy Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, Lelowskiego Towarzystwa Historyczno-Kulturalnego oraz Urzędu Gminy Lelów. Realizacja projektu badawczego NPRH MNiSW „Miejsca pamięci i zapomnienia. Badania interdyscyplinarne północnych terenów Jury Krakowsko-Częstochowskiej” w latach 2014–2019 i jego sukces pozwolił na zacieśnianie tych więzi.
Kolejnym efektem współdziałania obu instytucji jest projekt badawczy „Przedlokacyjny Lelów. Popularyzacja wyników badań archeologicznych”, realizowany przez Annę Ciszek, studentkę archeologii UŁ, w ramach projektu programu Science Hub UŁ. Jego ideą jest łączenie i wspieranie w tworzeniu wdrożeniowych projektów naukowych odpowiadających na wyzwania lokalne i globalne.
Gdzie byliśmy?
Stanowisko, które było przez nas rozpoznawane w czasie letnich wykopalisk w latach 2022–2023 znajduje się w pobliżu kościoła Wniebowzięcia NMP w Staromieściu, którego historia sięga XII w., a także rzeki Białki. Takie sąsiedztwo mogło oznaczać idealne warunki do funkcjonowania osadnictwa.
Dlaczego właśnie tutaj?
Do 2022 r. obszar stanowiska w Staromieściu znany był jedynie z badań powierzchni tego terenu, które wykazały obecność wczesnośredniowiecznych fragmentów ceramiki naczyniowej. Obecność materiałów zabytkowych, tło historyczne Staromieścia oraz lokalizacją miejsca pozwoliły na wytypowanie obszaru do badań archeologicznych w sezonach 2022–2023.
Co odkryliśmy?
W 2022 r. odnaleziono m.in. relikt pieca i ołowianych odważników, które mogły być w nim wytapiane oraz obecność srebrnych monet – wyróżnić tutaj należy denar Władysława II Wygnańca. Wyniki badań przeprowadzonych na tym obszarze skłoniły do potwierdzenia hipotezy, opartej na przekazach pisanych, że w tym miejscu mógł znajdować się przedlokacyjny Lelów.
W lipcu 2023 r. odkryte zostały fragmenty naczyń glinianych, których używali mieszkańcy osady we wczesnym i późnym średniowieczu, a także w okresie nowożytnym. Tegoroczne badania pozwoliły na uchwycenie zasięgu osady w jej południowo-wschodniej części.
Organizatorem badań terenowych był dr Olgierd Ławrynowicz (Instytut Archeologii UŁ), pracami w terenie kierował mgr. Radosława Zdaniewicza (SDNH UŁ, SNAP OG).
Science Hub w Krapkowicach
Efekty projektu badawczego NPRH MNiSW „Miejsca pamięci i zapomnienia. Badania interdyscyplinarne północnych terenów Jury Krakowsko-Częstochowskiej” stały się inspiracją do współpracy z Towarzystwem Przyjaciół Krapkowic. Ma ona na celu pokazać zmiany, które zaszły w krajobrazie miasta Krapkowice. Metodą wywiadu etnograficznego zostaną wybrane obiekty ważne dla lokalnej społeczności oraz zamieszkałej tu rodziny autorki projektu, Darii Kacprowicz, studentki archeologii UŁ. Analizowane lokalizacje zostaną porównane ze zdjęciami archiwalnymi oraz zdjęciami dostępnymi w Internecie przy pomocy narzędzie Street View.
W projekcie pt. „Archeologizacja współczesnego dziedzictwa kulturowego Krapkowic. Analiza multidyscyplinarna wybranych obiektów”, realizowanym w ramach programu Science Hub UŁ, zarejstrowane i zintepretowane zostaną zmiany, które zaszły w krajobrazie Krapkowic. W projekcie będzie można znaleźć katalog wybranych miejsc, domiary GPS, plany oraz opis widocznych zmian, które zaszły w krajobrazie. Owoc pracy będzie zamieszczony na stronie internetowej, tak by opracowanie mogło trafić do mieszkańców badanego terenu oraz władz samorządowych.
Opiekunem obu projektów jest dr Olgierd Ławrynowicz.
Oprac. A. Ciszek, D. Kacprowicz, O. Ławrynowicz